De geheimen van mijn familie

Tot mijn 17e mocht mijn vader mij niet aanraken. Ik kan me niet herinneren wanneer dat begonnen is, maar ik weet alleen dat ik heel boos werd als hij dat wel deed. Ik wilde als klein meisje geen kus van hem. Hij mocht zijn hand niet op mijn schouder leggen en een knuffel was al helemaal uit den boze. Zelfs bij een aanraking die per ongeluk ging kon ik al boos worden.

Nu ik tot hulpverlener ben opgeleid gaan er een hele hoop alarmbellen af als ik een vergelijkbaar verhaal zou horen. Ik zou al snel bang zijn dat er misbruik plaatsvindt of heeft gevonden in het gezin waar een dergelijke situatie zich voordoet. Bij mij was dat echter niet aan de orde. Mijn vader heeft mij nooit op een manier aangeraakt waarop dat niet niet hoorde. Hij heeft mij nooit pijn gedaan.

Pas later realiseerde ik mij dat dit best gek is. Waarom mocht mijn vader mij zo lang niet aanraken, terwijl hij mij nooit iets had kwaad gedaan en gewoon heel veel van mij hield? Mijn opa, de vader van mijn moeder, overleed toen ik 19 was. In die periode kwam ik erachter dat er vroeger bij hen thuis heel veel is gebeurd. Door de therapie die ik naderhand volgde, de dingen die ik leerde in mijn opleiding en door er over te praten met mijn moeder, kwam ik er achter waar de angst die ik vroeger had vandaan kwam. De angst voor aanraking door mijn vader was niet van mij, maar ik had het overgenomen van mijn moeder. 

Intergenerationele overdracht

Mijn moeder heeft toen ik jong was nooit gepraat over haar verleden. Dat kon niet, want zij had grote delen van haar jeugd weggestopt door te dissociëren en heeft daar tot voor kort nooit bij kunnen komen. Het kwam allemaal pas terug toen haar vader overleed. Toch heb ik haar angsten van haar overgenomen. Doordat ik haar dochter ben, doordat ik gevoelig ben en doordat zij met dingen kampte die zij nog niet verwerkt had toen ze mij opvoedde, heeft zij onbewust onderdelen van zichzelf op mij overgedragen. Dit wordt ook wel intergenerationele overdracht genoemd. Wat er in het ene gezin gebeurd is, de pijn daarvan, de conflicten en onverwerkte problemen, worden op de een of andere manier overgedragen naar het gezin wat daaruit voortkomt. 

Één derde van de ouders die als kind agressie en huiselijk geweld heeft ervaren, gebruikt agressie en geweld tegen hun eigen kinderen; Mannen met een criminele vader hebben 1,4 tot 2,3 keer zo veel kans om zelf ook in het criminele circuit terecht te komen; De inmiddels volwassen kinderen van holocaustoverlevenden hebben een aanzienlijk grotere kans om een posttraumatische stresstoornis te ontwikkelen. Dit zijn slechts enkele voorbeelden van wat intergenerationele overdracht in kan houden. 

In mijn geval was de overdracht subtiel. Er heeft bij mij thuis nooit geweld plaats gevonden, terwijl dat bij mijn moeder vroeger wel zo was. Toch had ik angsten en bepaalde gevoelens die ik achteraf deels kan verklaren, doordat ik mij realiseer dat ze niet helemaal van mijzelf waren. Bijvoorbeeld het diepgewortelde gevoel van geen bestaansrecht hebben, het gevoel geen recht te hebben om ruimte in te nemen, een ontzettende walging naar mijzelf toe, een angst om te leven…

Deze gevoelens waren de voedingsbodem waar mijn eetstoornis op heeft kunnen groeien. Er waren ook een hoop andere factoren die mee hebben gespeeld in het ontwikkelen van mijn eetstoornis, maar deze gevoelens waren er absoluut onderdeel van. 

Het waren gevoelens die zo diep in mij zaten en die mij hebben gemaakt tot wie ik ben. Ik kon ze niet verklaren aan de hand van wat ik zelf had meegemaakt in mijn leven. Ik wil niet zeggen dat ik mijn moeder de schuld geef van mijn problemen. Integendeel, ik neem haar absoluut niks kwalijk. Toch heeft het mij geholpen toen ik leerde dat hoe zij gevormd is in haar jeugd, dit mij ook gevormd heeft.

Eerst werd ik er een beetje boos van en voelde ik mij verongelijkt. Het idee dat de dingen waar ik last van had deels kwamen door het verleden van mijn moeder, maakte dat het voor mij voelde dat ik minder recht had om te voelen wat ik voelde. Een beetje ingewikkeld misschien. Het voelde alsof mijn eetstoornis niet van mij was. Opeens was ik kwijt welke gevoelens en gedachten van mij waren en welke niet. Daarbij voelde alles zo echt en zo erg als van mij, dat het mij erg verwarde om op deze manier over mijzelf na te denken. Het voelde als een identiteitscrisis. 

Trauma’s overdragen

Hoe trauma’s worden overgedragen is een ingewikkeld verhaal en er zijn verschillende ideeën en theorieën over. De meest bekende en meest onderzochte theorieën zijn de sociale leertheorie, de hechtingstheorie en de traumatheorie. De eerste twee theorieën spelen een rol in de opvoeding van alle kinderen en de laatste komt kijken bij de opvoeding wanneer ouders traumatische gebeurtenissen hebben meegemaakt en deze nog niet hebben verwerkt.

Bij de sociale leertheorie wordt ervan uit gegaan dat kinderen gedrag aanleren door wat zij zien en ervaren. Als jij als kind thuis ziet dat problemen of conflicten worden opgelost door het gebruik van geweld, beschouw jij dat als kind als normaal. De kans is dan aanwezig dat jij later zelf ook geweld gebruikt in vergelijkbare situaties, omdat dat is hoe jij het geleerd hebt en je geen andere manier aangereikt hebt gekregen om die situaties op te lossen. 

Er is op Proud al meer geschreven over hechting. Wanneer je zelf onveilig gehecht bent en je hier niet bewust van bent of het lastig vindt om daar mee om te gaan, is de kans heel groot dat jij dit als ouder overdraagt op jouw kind. Als je als ouder zelf nooit geleerd hebt om je veilig te hechten, om te ervaren dat nabijheid goed en fijn kan zijn en het alleen maar kent als eng en gevaarlijk, dan is het heel lastig om jouw kind veilig te laten hechten. Dit betekent niet dat het niet kan. Met bewustwording en therapie kun je heel veel stappen zetten in het leren van veilig hechten. Ook kun je je als kind veilig leren hechten aan andere belangrijke mensen in jouw leven, dan alleen jouw ouders. 

Eigenlijk zitten de eerste twee theorieën verwikkeld in de traumatheorie. Een traumatische gebeurtenis is een levensontwrichtende gebeurtenis die te heftig is en zulke overweldigende emoties oproept dat het voor jou niet mogelijk is om de ervaring goed te verwerken. Wanneer jij in in jouw leven ernstig trauma hebt opgelopen kan dit als gevolg hebben dat je het ontzettend lastig vindt om innerlijke conflicten zelf op te lossen. Situaties die voor anderen heel normaal zijn, kunnen bij jouw extreme angst of dissociatie oproepen. Dit zijn voorbeelden van afweer- en copingsmechanisme die je kunt ontwikkelen om met het trauma om te gaan. Een eetstoornis kan ook een voorbeeld zijn van zo’n copingsmechanisme. 

Als je als ouder onverwerkte trauma’s hebt, bestaat de kans dat je gevoelens en mechanismen die bij dat trauma horen overdraagt op jouw kind. Kinderen voelen feilloos aan wat hun ouders voelen. Als kind ben je altijd verbonden met jouw ouder, op wat voor manier dat ook is. Jouw gevoelens en gedrag als ouder hebben hoe dan ook effect op jouw kind, ook wanneer dit onbewust gebeurt. Het ene kind is hier gevoeliger voor dan het andere en het is ook zeker niet zo dat ieder kind van een getraumatiseerde ouder gedoemd is om een ongelukkig leven te lijden. Het ene kind neemt de gevoelens van de ouder over, het andere kind weert zich ervan af. 

De cirkel doorbreken

Mijn moeder is haar verleden pas kunnen gaan verwerken toen haar vader overleed, tot die tijd had zij nog niet de ruimte om er iets mee te doen. Op haar 50e is ze in therapie gegaan en dat is ze nu nog steeds. Ze vertelde mij ooit dat haar motivatie om in therapie te gaan voor het grootste deel voortkwam uit mijn broertje en mij. Ze wilde voor ons haar verleden verwerken, omdat zij dat als de enige manier ziet en voelt waarop mijn broertje en ik verder kunnen met onszelf en ons leven, zonder haar verleden (en waarschijnlijk het verleden van haar ouders) met ons mee te dragen. 

Mijn moeder heeft gelijk. Uit verschillende onderzoeken blijkt dat je een heel groot deel van de negatieve effecten van intergenerationele overdracht kunt voorkomen of oplossen door de trauma’s in therapie te verwerken. Met name door de trauma’s die je in jouw jeugd hebt opgelopen te verwerken, kun je een groot verschil maken in de toekomst van jouw kinderen. Zelf merk ik een groot verschil sinds mijn moeder in therapie is. Doordat zij voor zichzelf de ruimte heeft genomen om haar verleden te verwerken, of er in ieder geval hulp bij te zoeken en mee aan de slag te gaan, voelde ikzelf ook de ruimte om voor mijn gevoelens hulp te vragen. 

Andere dingen die belangrijk en helpend kunnen zijn in de opvoeding, zijn steun van de andere partner, een optimistische levenshouding van de ouders, zelfvertrouwen en reflectie en (het aanleren van) sociale vaardigheden. Op een iets groter niveau spelen persoonlijkheid van het kind, erfelijkheid en de sociaaleconomische status van het gezin en sociale steun uit de omgeving een grote rol.

Door therapie, maar ook door met mijn moeder te praten over sommige dingen leer ik steeds meer over wie ik ben, wat ik voel en waarom ik dat voel. Hierdoor kan ik beter met de gevoelens omgaan en heb ik er veel meer rust bij. Ik ben altijd ontzettend onder de indruk van hoe mijn moeder mijn broertje en mij heeft opgevoed, haar verleden in acht nemend. Ondanks dat ik ook mijn problemen, gevoelens en moeilijkheden heb ontwikkeld en mijn opvoeding hier een rol in speelt, herinner ik mijn jeugd grotendeels als zorgeloos en positief. De jeugd van mijn moeder is ontzettend zwaar geweest en toch heeft zij zonder eerdere hulp twee goed functionerende, zelfredzame en sociale kinderen voortgebracht; mijn broertje en ikzelf dus. Ik heb mij op momenten ontzettend ongelukkig gevoeld, maar door haar steun, de steun van mijn vader, steun van vrienden en therapie voel ik mij nu niet meer ongelukkig. 

Er zijn zeker momenten waarop ik nog last heb van de gevoelens. Momenten dat ik mij minder goed voel, heel emotioneel ben of niet weet wat ik met mijn gevoelens moet. Toch hoort dit bij mij en dit heb ik geaccepteerd. Ik ben niet boos op mijn moeder en ik neem haar niks kwalijk. Ik ben juist ontzettend trots op het feit dat zij mijn moeder is. Ik ken niemand die wijzer en sterker is dan zij.

Ik ben iemand met een achtergrond, met een rugzakje, maar ik functioneer nu goed. Ik heb genoeg momenten waarop ik mij gelukkig of in ieder geval heel erg tevreden voel. Mijn ervaringen en mijn gevoelens hebben mij gevormd tot wie ik nu ben en ze zullen mij blijven vormen. Dit maakt mij een uniek en bijzonder persoon. Net zo uniek en bijzonder als jij die dit nu heeft gelezen.