Vol trots sloeg ik mijn plakboek open voor de klas. “Ik teken graag dunne, zieke mensen,” vertelde ik. Ik was zelf zo’n dun, ziek mens. Wat een schrijnende vertoning moest het achteraf geweest zijn, maar aan de andere kant was het ook heel mooi en kwetsbaar. Wat ik zo moeilijk vond om onder woorden te brengen, waar ik maar geen grip op kon krijgen, wat ik niet van mezelf begreep, onderzocht ik en kon ik kwijt in mijn kunstwerken.
Het is me al meerdere keren gevraagd om eens iets meer te schrijven over kunst en watvoor rol dit in mijn eetstoornis en herstel heeft gespeeld. Zoals je misschien weet heb ik aan de kunstacademie gestudeerd en maak ik ook nu nog heel veel tekeningen. Al eerder schreef ik de blog ‘De kunst van mijn eetstoornis‘. Hierin schrijf ik onder andere over ‘leren door te falen’, ‘jezelf in je kunst herkennen’ en ‘goed zijn zoals jij bent’. In deze blog wil ik wat dieper ingaan op hoe ik mijn kunst bewust en onbewust gebruikte om mij uit te drukken.
Had dat een positieve uitwerking of was het juist een reden voor mijn eetstoornis om te blijven bestaan? Wat als je inspiratiebron plots verdwijnt? Ik hoop een interessante blog hierover te schrijven waar je iets aan zult hebben. Als je nog vragen hebt, stel ze dan gerust!
Dun en lelijk
Mijn omgeving keek met een heel dubbel gevoel naar mijn tekeningen. Vervormde gezichten met ingevallen ogen en grote neuzen met pukkels op uitgemergelde lichamen dweilden over de vloer of rookten heel chique een sigaret. Een gek contrast van romantisering en zieligheid tot op het bot. Zelf had ik dat destijds niet eens zo door. Mijn fascinatie was mijn hele wereld. “Ik wil onderzoeken wat schoonheid nou eigenlijk is. Kan je schoonheid vinden in lelijkheid?” Alex Pardee, Louise Bourgeois en mijn eetstoornis waren mijn inspiratiebronnen.
Mijn tekeningen waren niet per se mooi. Of eigenlijk waren ze helemaal niet mooi. De personages waren afschrikwekkend, maar hadden toch iets aangrijpends, iets boeiends. Zelf was ik ook niet mooi meer. Ik was ontzettend veel afgevallen en wist heel goed dat ik één of ander maatschappelijk ideaalbeeld al lang voorbij was. Ik wist heus wel dat het niet meer mooi was hoe dun ik was, maar ik kon het niet loslaten. Dus ik onderzocht, bewust of onbewust, wat het dan wel voor mij betekende. Wat was de fascinatie voor mijn lage gewicht. Wat maakte het gewicht van mijn personages boeiend?
“Ik vind dat je tekeningen vanuit iets afschuwelijks komen, maar ze zijn ook wel mooi. Of ja, mooi? Ik weet het niet. Ze doen wel wat met me.”
Er gebeurde in die tijd ook heel veel met me en mijn tekeningen waren onder andere een manier om daar grip op te krijgen. Dit deed ik niet per se bewust, het was gewoon wat ik deed. Dingen maken. Een manier van verwoorden. Een manier van uiten en daarom denk ik, hoezeer het ook leek alsof ik er alleen maar meer indook (terwijl, moet je je niet met gezonde dingen bezig houden?) het toch wel iets goeds is geweest.
Het is niet oké, het is oké
Wat het dun zijn precies voor mij betekende weet ik niet zeker. Als ik er nu op terug kijk lijkt het een soort vlucht in een fantasiewereld. Misschien is het een beetje grappig, maar ik moet denken aan Gollem uit Lord of the Rings. Helemaal niet grappig, maar ook heel logisch. Mijn favoriete kunstenaars zijn nog steeds mijn favoriete kunstenaars. Ik verlies me nog steeds in films vol fantasie. Groots en meeslepend, maar gelukkig is er een heleboel inspiratie bij gekomen. Het was echter een lange weg.
Mijn eetstoornis veranderde, ik veranderde en mijn werk veranderde mee. Ik studeerde intussen aan de kunstacademie en leerde allerlei nieuwe technieken kennen om jezelf te uiten. Film, fotografie, tekst, performance art. Ondertussen leerde ik ook allerlei technieken in therapie. Tools om de eetstoornis mee te lijf te gaan. Handvatten om steun aan te vinden. Woorden om mezelf mee uit te drukken.
Ik was niet een heel goede student. Het ging ook helemaal niet zo goed met mij. Dat vond ik vervelend, maar ergens vond ik het ook moeilijk om bij mijn gevoel te komen. Wanneer dat me wel lukte zag je dat direct terug in mijn werk. Een werk waar mijn leraren wel over te spreken waren waren de video’s ‘Het is oké’ en ‘Het is niet oké’. In deze video’s zie je mij een boterham eten terwijl ik een zware, zelfgeschreven tekst oplees. In ‘Het is oké’ komt alles weer goed, maar ook op een intense, haast onwerkelijke, droomachtige manier, waarvan ik nu denk: Maar dat is ook niet gezond. Ik heb alleen ‘Het is niet oké’ terug kunnen vinden. Het is voor het eerst sinds jaren dat ik m’n stem en de woorden van toen weer hoor:
Het is niet oké, ik weet niet wat ik dan wel zou willen, maar er moet iets af. Ik voel zelfs dat de lucht om mij heen plaats moet maken voor mij. Ik heb niet genoeg ruimte om adem te halen. Het voelt alsof mijn lichaam in de weg zit. Geen ruimte om te vullen met lucht, want ik zit veel te vol. …. Alles om mij heen heeft haast. Ze wachten niet op me. Zodra ik stilsta om het overzicht terug te winnen racen ze me juist nog sneller voorbij. Op dat moment schiet er van alles door mijn handen. Zo snel, dat ik niet eens zou weten wat het precies is. Alles is toch altijd goed geweest en als er niks mis is… Kan het dan ooit goed komen? Ik wil huilen, maar waarom dan? …. Er ontstaat een kortsluiting. Ik wil iets radicaals doen om het te doorbreken. Zoals mijn haar zwartverven. Net nu alle zonnestralen het licht hebben gemaakt. Ervoor zorgen dat iedereen die mij kende zoals ik was weer even met zijn ogen moet knipperen. Een nieuwe afstand moet overbruggen, omdat ik iedereen weg zou duwen. Noodzakelijk iemand anders zijn, iemand die het niks kan schelen. Iemand die minder voelt. Niemand die bij me kan. Uiteindelijk heb ik mijn haar donkerbruin geverfd.
Melting visions of youth
Achterin de kast vond ik een boekje waar ‘Melting visions of youth’ op geschreven staat. Naar het Nederlands vertaald: “Smeltende beelden van de jeugd.” Mijn jeugd. Opgroeien is iets dat ik heel lastig vond. Mijn puberteit en eetstoornis gingen hand in hand. Ik wilde graag herstellen, maar vond dat ook heel eng en spannend. Ik had mijn sterke momenten, maar regelmatig dook ik toch weer terug in die scheinveilige eetstoorniswereld en intussen ging de zoektocht naar wie ik was verder.
Vrouw? Meisje? Veilig? Onveilig? Kind? Volwassen? Verantwoordlijk? Afhankelijk? En wat had de vorm van mijn veranderende lichaam hiermee te maken? Ik was geen meisje van 15 meer, ik was een jonge vrouw van een jaar of 18. Daar hoorde een ander lichaam bij en bij dat lichaam hoorde verantwoordelijkheden en verwachtingen. Verwachtingen die ik niet goed wist te plaatsen, uitte ik op mijn lichaam. Hier deed ik een beeldend onderzoek naar dat ik in dit kleine, zwarte boekje bewaarde.
Ik herinner het me als één van de meer betekenisvolle projectjes die ik had. Het was heel persoonlijk en wederom waren m’n leraren erover te spreken. Echter merkten ze, heel terecht, ook iets op. Het bleef bij een bepaalde potentie (echt, dat woord kan ik intussen wel uitkotsen, zo vaak had ik het gehoord) maar er miste nog iets. Een bepaalde afwerking, een bepaalde concentratie. Concentratie die ik nog niet had, want mijn eetstoornis speelde een te grote rol in mijn leven.
De muur die viel
Het ging helemaal niet goed met mij en ik besloot een jaar te stoppen met mijn studie om een intensievere behandeling te gaan volgen. In dat jaar heb ik een hele hoop progressie geboekt wat mijn herstel betreft. Het was geen leuke, maar wel een goede keuze. Eenmaal terug op school merkte ik hoeveel ik in dat jaar was gegroeid. Ik was er nog niet, maar ik had een grote olifantenstap weten te maken. Dit merkte ik meteen in hoeveel plezier ik had op school, hoeveel makkelijker ik contact maakte met mijn klasgenootjes, hoe veel beter ik met kritiek kon omgaan, maar ik merkte het ook in mijn werk.
Het onderwerp van mijn werk ging nog altijd over zelfontwikkeling, maar de uitvoering was heel anders. Ik denk dat je wel kan zeggen dat het volwassener was. Als ik er nu op terugkijk is dat een belangrijke periode in mijn leven geweest, want juist het volwassen worden vond ik zo ontzettend lastig. Ik had het idee dat ik die verantwoordelijkheid niet kon dragen. Dat ik dan alles zelf moest doen en dat dat goed moest gaan, want anders zou ik mijn leven vergooien. Ik had geleerd dat de vork wel anders in de steel zat. Het was juist oke en zelfs goed om om hulp te vragen. Zo gezegd zo gedaan. Met hulp van mijn leraren en het goed kunnen opnemen van kritiek heb ik echt stappen kunnen zetten. Ik heb mijn klasgenoten om hulp gevraagd als iets praktisch mijn niet lukte of als ik vastliep in mijn ideeen. Dat maakte mij geen sukkel, dat maakte juist dat ik heel veel leerde. Een les die ik door kon trekken in de rest van mijn leven: Om hulp vragen mag, je bent niet alleen.
Voor de eindejaarsexpositie maakte ik het werk ‘Skin’. Een video van mezelf met een dikke beschermlaag om. Het masker dat ik al die tijd heb gedragen. Een muur van klei die naarmate de tijd vorderde steeds oncomfortabeler ging zitten en afbrokkelde. Een beschermlaag die mij niet beter maakte en waar ik uit los wilde breken. Eetstoornis, ik ben er klaar mee. Jouw tijd is voorbij en mijn tijd is nu echt aangebroken.
Wat het voor mij betekende
Mijn omgeving vreesde eerder al dat het tekenen van al die zieke mensen en het zo verdiepen in mijn eetstoornis en ellende misschien zou resulteren in dat ik erin zou verzuipen. Is het wel goed om daar zo erg mee bezig te zijn? Moet je je juist niet focussen op positieve dingen? Op fijne dingen? Op gezonde dingen? Ik begrijp die gedachte heel goed en ik denk dat voor een moment het mijn eetstoornis ook wel in stand heeft gehouden. Ergens vond ik het namelijk heel fijn om mijn eetstoornis als inspiratiebron te hebben. Ik maakte er zo graag kunst over. Ik wilde er op sommige momenten ook echt in verzuipen. Ik wilde mijn eetstoornis. Wie zou ik zonder eetstoornis zijn? Waar zou ik anders werk over maken?
Dit was natuurlijk niet de enige reden waarom ik het eng vond om te herstellen… maar de gedachte speelde wel. Aan de andere kant geldt deze gedachte ‘Wie ben ik zonder eetstoornis?’ voor iedereen. Voor heel veel mensen is het eng om afstand te doen van dat stuk dat je identiteit zo over heeft genomen. Dat is wat een eetstoornis doet of je nou kunst maakt of niet. Wat dat betreft denk ik niet dat het iets negatiefs is geweest. Sterker nog, ik denk dat het juist ook heel positief is geweest. Het was voor mij een manier om echt bij m’n gevoel te kunnen komen en het heeft me geholpen in het proces dat ik heb doorgemaakt. Het was mijn manier van communiceren, m’n ei kwijt kunnen, het verwerken.
Een lerares op schol zei wel eens: “Jouw werk wordt pas goed als je echt boos en er klaar mee bent.” Dat lees ik nu als: Als ik echt bij m’n gevoel zit. Als ik niet meer doe wat ik denk dat anderen willen, maar wat er echt echt uit moet bij mij. Ik denk dat dat heel waardevol is geweest. Ik denk dat het goed is om, als je niet lekker in je vel zit, af en toe even heel boos te zijn en alles eruit te laten op een constructieve manier. Voor de één zijn dan woorden, voor de ander beelden, voor de ander een sport, voor weer een ander een goed gesprek… Manieren of uitingen die je helemaal voor jezelf mag houden als je dat wilt. Zoals een dagboek waarin alles er even uitmag, totaal ongenuanceerd. Het lucht zo op. Vind daar je eigen manier in.
Tegenwoordig is mijn emotionele belevingswereld niet meer zo intens verdrietig en complex. Natuurlijk heb ik ups en downs, maar het leven zonder eetstoornis is een heel stuk lichter. Dat maakt mijn leven overigens niet minder interessant! (Waar ik wel een beetje bang voor was) Sterker nog, juist niet. Ik denk dat mijn werk nog altijd over mijn eigen leven gaat, ik bedoel, dat kan niet anders, maar mijn leven is een stuk breder en kleurrijker geworden sinds ik niet meer met mijn eetstoornis worstel. Al die nieuwe interesses en ervaringen zie je ook wel terug in mijn werk, vind ik zelf. Ik ben benieuwd hoe het allemaal nog zal veranderen en ook benieuwd naar hoe jij jezelf uitdrukt en wat dat voor jou betekent.
♥ Liefs,
Irene
Geef een reactie