KVO- en KOPP kinderen: signalen herkennen

Ik herinner me het beeld van een goedgevulde snelhechter op de keukentafel. ‘KOPP-kinderen’ stond er op de voorkant. Ik vond dit een gekke term en begreep ook niet zo goed wat hiermee werd bedoeld en voor wie dit was. Het bleek voor mij en mijn zusje te zijn. Wij waren de KOPP-kinderen.

We schrijven er niet zo vaak over. Toch is het iets dat in mijn eetstoornis een grote rol heeft gespeeld en juist hierom denk ik dat het goed is om erover te praten. Daarom wil ik, middels deze blog, deze termen wat verder uitdiepen en bespreekbaar maken. Juist omdat dit de kern van latere problematiek, zoals een eetstoornis, kan zijn. Mocht je jezelf herkennen in deze blog; weet dat je er niet alleen voor staat. 

De term ‘KOPP-kinderen’ staat voor Kinderen van Ouders met Psychische Problemen. Zelf ben ik opgegroeid met een narcistische vader met een alcoholverslaving. Eigenlijk val ik dan ook in de categorie ‘KVO’; Kinderen van (een) Verslaafde Ouder(s). Over het opgroeien in een disfunctioneel gezin, met een vader met een alcoholverslaving, heb ik inmiddels al meer geschreven. Wil je alle blogs hierover (nog eens) lezen? Dat kan hier. 

Het gezin waarin je opgroeit, heeft veel invloed op jouw ontwikkeling. De normen en waarden die je van je ouders (of verzorgers) krijgt, neem je vaak mee in jouw verdere leven en hier wordt de basis gelegd voor wie jij bent en gaat worden. Wanneer een ouder niet of niet goed in staat is zijn of haar taak als ouder te vervullen, op welke manier dan ook, kan dit gevolgen hebben. Gevolgen op dat moment, maar ook later, wanneer je volwassen bent. Voor mij bleek mijn jeugd een grote factor te spelen in het ontwikkelen van mijn eetstoornis. Alle puzzelstukjes vielen op hun plek toen ik me meer verdiepte in termen als parentificatie en verschillende soorten opvoedstijlen. 

Ik zal in deze blog verschillende signalen bespreken die kunnen wijzen op KOPP- en KVO-problematiek. Omdat de signalen per leeftijd zo kunnen verschillen zal ik, na wat algemene signalen, tekenen per leeftijdscategorie en de eventuele gevolgen op de latere leeftijd toelichten. Wat hierbij belangrijk is om te vermelden, is dat iedereen zich anders ontwikkelt. Dit is dus geen checklist. Hiernaast wil ik er ook bij zeggen dat dit vaak heel complexe situaties zijn. Waarschijnlijk raak ik met deze blog wellicht een fractie van de oppervlakte aan, maar zal het niet compleet dekkend zijn. 

Algemene signalen:

• Parentificatie: Wanneer een kind de rol van ouder of ouderpatronen op zich neemt, noemen we dit parentificatie. We onderscheiden hier verschillende varianten van. Wil je hier mee over lezen? Eerder schreef ik daar al deze blog over. Dit kan een lastig signaal zijn om te herkennen en hierbij is het ook noodzakelijk om zicht te krijgen in bepaalde terugkerende patronen. 
• Schaamte en schuldgevoelens: Naar de ouder in kwestie (geen vrienden meer naar huis willen of durven nemen), maar ook naar zichzelf. Het is mens eigen om jezelf als probleem te zien en juist in deze situaties is het begrijpelijk dat een kind de schuld bij zichzelf zoekt.
• Hechtingsproblematiek: Het gebrek aan een veilige ‘basis’ kan zorgen voor verschillende problemen. Hechtingsproblemen zijn veelal wel te behandelen, maar bij een hechtingsstoornis ligt dit helaas een stuk ingewikkelder. Bij een kind met een hechtingsstoornis is er vanaf de geboorte al geen tot weinig sprake geweest van enige hechting. Bij een kind met hechtingsproblemen is er wél sprake geweest van hechting, maar is dit ergens gedurende de opvoeding veranderd.
• Geringe copingsmechanismen: Het niet (of niet volledig) om kunnen gaan met gebeurtenissen en spanning. Dit kan resulteren in destructieve coping. Denk hierbij aan het ontwikkelen van bijvoorbeeld een eetstoornis, maar ook het ontwikkelen van verslavingen of vluchten in werk. 

Signalen tijdens de jeugd

Baby’s (0-1 jaar):

• Hechtingproblematiek is iets dat al vroeg kan ontstaan. De basis hiervan wordt namelijk gelegd op jonge leeftijd gelegd. Een onveilige hechtingsrelatie met de ouders kan zich onder andere op jonge leeftijd uiten in scheidingsangst, veel huilen en eet- en slaapproblemen.
• Hiernaast kan een pasgeboren kindje ook de effecten van verdovende middelen ervaren. Wanneer de moeder drugsverslaafd is, kan het NAS-syndroom (Neonataal Abstinentie Syndroom) ontwikkeld worden. Hierbij ontstaat na de geboorte, meestal binnen 24 uur na de bevalling, een tal aan ontwenningsverschijnselen bij het pasgeboren kindje. Symptomen kunnen zijn: beven, sterke spierspanning, hoog ‘krijsend’ huilen, snelle ademhaling, (soms) stuipen ademhalingsstilstanden, diarree, braken, gewichtsverlies, verstoord slaappatroon en niezen. 
• Wanneer de moeder tijdens haar zwangerschap overmatig alcohol drinkt (vijf of meer glazen per dag), kan haar kindje geboren worden met het FAS (Foetaal Alcohol Syndroom). Kenmerken hiervan kunnen zijn: te laag geboortegewicht, een kleiner hoofd met misvormingen in het gezicht en/of een aangetast centraal zenuwstelsel. FAS-kinderen vertonen op latere leeftijd vaker concentratie-, taal- en geheugenproblemen. Hiernaast is de kans op psychische problemen groter door de blootstelling aan het alcoholgebruik van de moeder én door psychologische en sociale factoren die gerelateerd zijn aan het opgroeien in een, hoogstwaarschijnlijk, disfunctioneel gezin.

Peuters (1-4 jaar): zelfstandiger worden

• De eigenwaarde van peuters wordt vooral beïnvloed door zijn of haar omgeving. Signalen dat een peuter het moeilijk heeft kunnen zijn: (extreem) angstig zijn, terugvallen in gedrag dat bij een eerder ‘stadium’ hoorde (een achteruitgang in praten of zindelijkheid), waanideeën of het hebben van een ontwikkelingsachterstand. 

Kleuters (4-6 jaar): het centraal stellen van het geweten

• Veel van de signalen die merkbaar zijn bij kleuters, komen voort uit ‘gemiste’ ontwikkelingstaken in de vorige fases. Hier komt bijvoorbeeld de hechtingsproblematiek echt naar voren. Kinderen hebben moeite om naar school te gaan door bijvoorbeeld een te sterke binding. Ook kan het kind sociaal minder aansluiting vinden doordat het geen goede voorbeeldfunctie heeft gehad (het gebrek aan rolmodellen). 

Basisschoolkinderen (6-12 jaar): niet zelf kind kunnen zijn

• In deze categorie begint parentificatie echt merkbaar te worden. Kinderen zijn oud genoeg om bepaalde rollen, of deze nu geforceerd zijn of zelf aangenomen, op zich te nemen. Bij meerdere kinderen, zie je dit vaak terug in het oudste kind. Veel van deze taken kunnen echter te ‘volwassen’ zijn voor de leeftijd. Dit kan leiden tot een disbalans in verschillende facetten, maar ook de eigen ontwikkeling wordt hierbij vaak achtergesteld. Hiernaast kunnen hier destructief perfectionisme, faalangst en hectingsproblematiek echt problematisch worden. Nu ik zelf terugkijk, herken ik hier vooral de signalen bij mezelf. Ik ervoer destijds al signalen van faalangst, hechtingsproblematiek en perfectionisme. Ik vond het moeilijk om mee te komen op school, had weinig vrienden en aansluiting en wilde mijn moeder niet alleen laten.

Adolescenten (12-18 jaar): eigen identiteit ontwikkelen

• Het kan lastig zijn om jouw eigen identiteit te onderzoeken en ontwikkelen wanneer je, eerder in je leven, niet of minder de kans hebt gehad om te onderzoeken wie jij als kind was. Zeker als je te maken hebt gehad met parentificatie, is de kans groot dat aan jezelf voorbij bent gegaan. Hierdoor kun je je extreem verantwoordelijk voelen voor andere broers en/of zussen, maar ook voor je ouders. 
• Het niet tot lastig kunnen omgaan met emoties kan ook een grotere rol gaan spelen. Je leeft, en hebt geleefd, voor anderen. Wat wil jij zelf eigenlijk? Misschien dat je jarenlang jouw behoeftes hebt onderdrukt en vind je het nu lastig deze aan te spreken. De kans bestaat dat, in deze leeftijdscategorie, KOPP-kinderen veelal destructieve copingsmechanismen ontwikkelen om met die emoties ‘om te gaan’ of te vermijden.
• De eventuele hechtingsproblematiek kan in deze leeftijdsgroep geuit worden door het moeilijk aan kunnen gaan van intieme relaties, iets dat de eigen (sociale) ontwikkeling in de weg kan staan.

Effecten op latere leeftijd: ontwikkeling en herhaling

• Veel van de effecten komen voort uit het deel parentificatie. Enkele gevolgen kunnen zijn: het lastig vinden beslissingen te maken, veel piekeren, wegcijferen en geen hulp durven vragen.
• Het moeilijk vinden om grenzen aan te geven, teveel hooi op je vork nemen.
• Hiernaast hebben KOPP- en KVO kinderen een verhoogd risico om in dezelfde patronen te vallen, omdat zij dit als voorbeeld hebben gehad.
• Ook is er een verhoogd risico op stemmingsstoornissen, angststoornissen en (gek genoeg alleen bij mannen) schizofrenie. 
• Problemen met intimiteit en zelfwaardering, dit kaartte ik al eerder aan onder het kopje ‘adolescenten’.

Wat kun je doen?

Als omstander:

Heb je het vermoeden dat je, als omstander, te maken hebt met een kind dat hier hulp bij nodig heeft? Trimbos heeft een duidelijk overzicht gemaakt voor het herkennen, bespreken en verwijzen van KOPP-kinderen. Dat overzicht vind je hier. 

Als KOPP- of KVO kind: 

Hoe moeilijk het ook is; de erkenning hierin is echt van groot belang. Het is niet jouw schuld, maar wel jouw probleem om te dragen. Dat was voor mij een groot punt. Ik gaf mezelf de schuld en had het gevoel dat ík het moest oplossen. Dit gevoel kun je, misschien wel voor de rest van je leven, bij je dragen en dat is vreselijk. Vreselijk oneerlijk, maar ook vreselijk moeilijk. Ik hoop dat je jouw geluk, jouw welzijn en jouw behoeftes, hoe ingewikkeld ook, centraal kunt stellen en een weg vindt die voor jou fijn voelt. Weet dat je er niet alleen voor staat en dat je, ook voor deze complexe materie, hulp mag vragen. 

Tot slot wil ik je meegeven dat, ook al groei je op als KOPP- of KVO-kind, je deze ‘naam’ mag ontgroeien door echt in te zetten op jouw proces en behoeftes. Dat je jezelf centraal mag stellen, hoe onnatuurlijk dat ook mag voelen. Zoals ik in het intro al beschreef, ben ik grootgebracht als KOPP- én KVO kind. Dit is iets dat ik de rest van mijn leven bij me zal dragen, maar ik probeer mezelf niet te definiëren als KOPP- of KVO kind. Ik hoop dat het jou ook lukt om jezelf te zien zoals je bent. Hiernaast hoop ik dat deze blog je hierin wat herkenning heeft gegeven als je dit zocht en misschien ook wat inzicht. Bepaalde aangrijpingspunten waar je mee verder kunt en hopelijk ook de motivatie en inspiratie om op jezelf in te zetten. Dat ben je waard, ongeacht jouw verleden, maar omwille van jouw toekomst.

Wil je meer zien over deze thema’s? Oud-redactie lid Hannah en ik maakten daar eerder al eens deze video over. Hierin bespreken wij beiden onze ervaring. 

Bron 1, 2, 3

Kom bij Proud2Bme gratis en anoniem in contact met lotgenoten, ervaringsdeskundigen, psychologen en dietisten. Op ons forum kun je jouw verhaal delen en/of vragen stellen. Ook kan je dagelijks met ons chatten (de agenda vind je hier). Wij staan voor je klaar.