Laatst kwam ik erachter dat ik het helemaal niet zo goed kan: iets er laten zijn. Dat wat ik vaak schrijf, verkondig en aanmoedig, vind ik zelf nog regelmatig knap lastig. Ik kan me overigens best ‘goed’ slecht voelen, hoe ironisch dat ook klinkt, maar vrij snel erna word ik overspoeld door onrust. En die onrust gaat eigenlijk helemaal niet over het gevoel dat ik heb, maar over het ontbreken van een reden ervoor. Waarom voel ik me zo? Waarom ben ik zo? Waar komt dit toch vandaan? Heb ik slecht geslapen? Zie je, ik moet echt vroeger naar bed! Ach het is ook best druk geweest, dat gaat erin hakken, hè. Misschien blijf ik altijd wel bovengemiddeld gedoe hebben in mijn hoofd?
Tijdens zo’n onrustig – zeg maar gerust frustrerend – moment, maak ik regelmatig een wandeling. Met een podcast in mijn oren probeer ik de onrust te lijf te gaan en toch met dat rotgevoel te zijn. Zo goed en kwaad als dat gaat. Het te vergezellen, in plaats van te verklaren of (als ik dat niet kan) het weg te maken. Laatst liet ik psychiater Damiaan Denys mij de les lezen tijdens zo’n wandeling. Dit keer gaf hij mij nieuwe inzichten over hoe we eigenlijk lijden, omdat we niet mógen lijden. Over gezond mensenleed, het pathologiseren oftewel tot ziekelijk bestempelen van onze klachten en – bij dezen – een vrijbrief om je soms onvoorwaardelijk slecht te mogen voelen. Genoeg stof tot nadenken, wat uiteindelijk weinig ontspanning opleverde, maar wat ik wel graag met jullie deel.
Het pathologiseren van ons leed
Het voelt belangrijk om meteen met een nuance te beginnen, want ik schreef eerder ook hoe belangrijk diagnoses kunnen zijn. En hoe belangrijk het is om (tijdig) te praten over je problemen, om zo erkenning en de juiste hulp te kunnen krijgen. Nog steeds denk ik eigenlijk altijd dat je beter iets te veel kunt praten, dan te weinig.
Maar daarmee kun je dus ook, leer ik nu, een weg inslaan waar je niet altijd bij gebaat bent. Jij niet, en je problemen ook niet. Ik heb dit nog niet vaak bewust opgemerkt, maar ik herken die weg wel degelijk. Misschien omdat het eerlijk gezegd best makkelijk is om elke kwaal in te typen bij dokter Google. Maar ook omdat ik bij elke opvallende verandering van stemming wil weten hoe het kan, waar het in dat geval vandaan komt en vooral – ja vooral – wat ik eraan kan doen. Hoe kan het weer weg? En daarvoor moet je ergens beginnen, bij een naam. Bij een oorzaak. In principe ook helemaal niet zo’n gekke manier van werken natuurlijk. Als iets op te lossen is, los het vooral op! Maar als dat niet zo is, is dat misschien niet altijd zo erg als het klinkt.
Voor wie moet ik eigenlijk iets benoemen?
In eerste instantie voor mezelf, maar heel eerlijk; vaak ook voor een ander. Een van de voordelen van een diagnose of ziektebeeld is nu eenmaal dat het praten erover een stuk makkelijker kan worden. Het spreekt tot de verbeelding, uitleg is vaak niet meer nodig en alle uitleg die je er wel over geeft heeft een soort rugdekking. Het komt ergens vandaan en niet van zomaar iets, maar van iets serieus. Iets wat echt is, wat anderen ook hebben, of hebben gehad. Voor jou fijn, voor de ander ook fijn. Of nou ja, eerder duidelijk. En duidelijkheid is dan weer fijn.
Des te meer onrust voor dat grijze gebied dat overal tussenin zit, maar vaak vele malen groter is. Dat grijze gebied van gevoelens, gedachten, emoties en handelingen die niet aan een diagnose onderhevig zijn – of maar deels – maar die we wel heel graag in woorden zouden willen uitdrukken. Lijden is al niet fijn, maar lijden in het wilde weg is misschien wel het allermoeilijkste. Je lijdt misschien wel meer, als je niet precies weet waaraan. En, misschien, als je dus ook niet zeker weet of het terecht is. Of het wel mag? Of het ergens op slaat?
Onvoorwaardelijk lijden is er niet meer bij
Gewoon lijden bestaat bijna niet meer. Je gewoon heel slecht voelen, zonder aantoonbare reden. Door een intens moeilijke periode gaan, zonder dat je grondig op zoek moet naar de oorzaak ervan. Het leven moeilijk vinden, zonder aanleiding. Gewoon lijden, zonder voorwaarde. Terwijl ik denk dat er heel vaak geen duidelijke reden te vinden is, maar we bij veel klachten onszelf wel lekker kunnen storten op de zoektocht hiernaar. Zo word ik steeds beter in het zoeken naar oorzaken van het lijden, zonder dat ik echt beter wordt in het verdragen ervan.
Geen oorzaak, wél een oordeel.
Als er nu eens geen ‘goede’ reden is voor hoe slecht je je vandaag voelt? Als er geen aantoonbare, duidelijke oorzaak is van de depressieve periodes die je zo nu en dan doormaakt? Die niet ‘erg’ genoeg zijn om er veel actie voor in te schakelen, maar wel degelijk erg genoeg om er gewoon vaak mee te moeten dealen en een stempel op je dagen drukken. Wat nou als je gewoon moe bent en even vrij moet nemen, zonder dat je een duidelijke burnout hebt? Als er nu eens geen naam of medicatie is voor wat je voelt? Mag je het dan net zo toelaten, nog net zo voelen, als wanneer dat er wel zou zijn?
Als het aanwijsbaar (en dus verwijtbaar) is hoe je je voelt en hoe dingen nu misschien minder lukken, geeft dat ook ruimte om ermee te mogen zijn? Is er dan meer ruimte en compassie voor dat gevoel dan wanneer je hier geen duidelijke reden voor zou hebben? Misschien, zou je kunnen denken, ligt het dan wel echt aan jou? Dan ‘ben je gewoon zo’. Lukt het jou gewoon niet. Het komt nergens door, dus het komt gewoon door mij.
Terwijl je natuurlijk ook gewoon echt moe kunt zijn, waardoor je minder kan dan je zou willen. Je kunt je echt slecht voelen, waardoor het leven even een stuk minder vanzelf lijkt te gaan. Diagnoses zijn natuurlijk serieus en echt, maar elk ander menselijk leed is óók echt. Misschien moeilijker om je toe te verhouden, moeilijker om compassie voor op te brengen, maar nét zo echt en gewoon net zo uitdagend. Al helemaal als dat niet zonder oordeel gevoeld mag worden.
Geen oorzaak, geen oplossing?
Het voelt misschien zo leeg, zo’n niemandsland, om zonder duidelijke aanleiding wél met dat gevoel te moeten zijn. Om er ruimte voor te maken. Want geen begin, betekent dat ook geen einde? Zonder oorzaak is er misschien ook geen oplossing? Waar werk je aan, als je niet eens weet waar iets vandaan komt?
Of kan (en hoeft) er niet altijd iets opgelost te worden? En is het leven soms ook lijden? Zonder dat je hier schuld aan hebt, zonder dat jij ‘gewoon zo bent’. Met als enige reden dat je – helaas en gelukkig – gewoon een mens bent.
Het leven is soms lijden, je mag gewoon lijden
Gek genoeg word ik van deze toch wat sombere uitspraak altijd enorm optimistisch. Dat het leven soms gewoon lijden is, zonder dat je daar iets van snapt, klinkt misschien in eerste instantie niet echt leuk. Niet licht, of hoopgevend, maar ik vind het tóch een geruststellende gedachte. Lijden, pijn hebben, moe zijn, somberheid ervaren: het is inherent aan het leven. Het hoort bij het mens-zijn.
Het optimistische hiervan is dat je dus geen goedkeuring nodig hebt hiervoor. Het mag al. En dat je hoog en laag kunt springen om dit op te lossen, maar dat je je waarschijnlijk soms alsnog ellendig kunt voelen. Maar dat dit niet aan jou ligt en je het dus gewoon goed doet. Dat je dus gewoon goed leeft.
Je mag met de grootst mogelijke donderwolk uit je bed stappen, alles laten mislukken, in zeven sloten tegelijk lopen, zonder dat je er ook maar één goede reden voor nodig hebt. Zonder excuus, zonder briefje van de huisarts, zonder diagnose, zonder dat het ergens vandaan hoeft te komen. Je mag lijden en je hoeft er vooral niet onder te lijden dat je daar een geldige reden voor nodig zou hebben. Je hoeft niets te bewijzen voor wat je voelt.
Het ligt niet aan jou
Misschien voelt dat totaal niet zo, omdat de druk altijd aanwezig kan zijn dat je door moet. Dat je je niet moet aanstellen en beter je best moet doen. En als je je nog steeds niet goed voelt, je blijkbaar die sleutel tot onuitputtelijk succes nog niet gevonden hebt. Maar ik denk inmiddels dat die cirkel mij nergens heen gaat brengen. In ieder geval niet naar een ander punt dan waar ik uit zou komen als ik gewoon somber, ongelukkig of uitgeput mag zijn. Misschien kom je wel juist ergens als je je zo mag voelen, zónder dat het jouw schuld is en als je echt kunt ervaren dat het leven – en de tijd – meer werk kunnen verzetten dan jouw zoektocht naar antwoorden.
Het ligt vaak niet aan jou. Je doet niets fout, hebt niets laten liggen en hoeft niet meteen op zoek naar de oorzaak. Je hoeft het niet eens te snappen. Want soms voel je iets, of van alles, wat je niet snapt. Niet waar het vandaan komt, niet wat het precies is en al helemaal niet hoe het ooit weer weg kan gaan. Terwijl het – met het meeste kleine leed althans – in de meeste gevallen ook gewoon echt weggaat. Omdat je leeft. Omdat je gewoon goed leeft.
Kom bij Proud2Bme gratis en anoniem in contact met lotgenoten, ervaringsdeskundigen, psychologen en dietisten. Op ons forum kun je jouw verhaal delen en/of vragen stellen. Ook kan je dagelijks met ons chatten (de agenda vind je hier). Wij staan voor je klaar.
Geef een reactie