Omgaan met kritiek

Niemand vindt het leuk om kritiek te krijgen. Om te horen ‘dat heb je verkeerd aangepakt’ of ‘het kan wel wat beter’. Maar de werkelijkheid is dat je hier mee moet leren omgaan. Thuis, op school, op werk, in vriendschappen, in relaties: er zullen altijd situaties zijn waarin iemand je aanspreekt op je gedrag, prestaties of inzet. Kritiek, feedback, tips: je kunt er heel veel van leren. Maar hoe ga je ermee om?

Als je erg onzeker bent over jezelf en je kwaliteiten, kan kritiek keihard aankomen. Een luchtige tip over hoe je iets ‘de volgende keer beter’ kan aanpakken, voelt als een directe aanval op je bestaansrecht. Je leraar zegt misschien: “De inleiding was goed, maar daarna werd je verslag wat minder sterk”. Terwijl jij hoort: “Je faalt, je bent echt een dikke loser en je bakt er nikst van”.

Als je een perfectionist bent, die Altijd Alles Goed wil doen, is feedback een bevestiging van al angsten. Als je graag overal controle over hebt, is de gedachte dat je een steek hebt laten vallen ondraaglijk. Een heethoofd, die snel op z’n teentjes is getrapt, ervaart kritiek als een diepe belediging en gaat accuut in de tegenaanval.

Begrijpelijk… Maar zonde, want er zitten vaak hele waardevolle leerlessen in kritiek. Met behulp van de volgende tips, kun je leren omgaan met kritiek.

Hoor wat er wordt gezegd. Het is zo gemakkelijk om, wanneer je kritiek krijgt, je af te sluiten voor wat er werkelijk wordt gezegd. Uit zelfbescherming, uit koppigheid, uit onzekerheid, uit angst: je hoort wat je wilt horen of je bepaalt dat je niks wilt horen. Het resultaat: je mist de boodschap en daarmee de mogelijkheid om iets waardevols te halen uit de feedback. Dwing jezelf om écht te luisteren wat er wordt gezegd.

Check wat je hoort. Er zit vaak veel ’emotionele ruis’  tussen wat wordt gezegd en wat je hoort. Het is dus verstandig om te controleren of je het wel goed hebt begrepen. Dat kan door te zeggen: ‘Begrijp ik het goed dat je zegt…’ of ‘Klopt het dat je wilt dat ik…’. Op die manier kunnen er geen miscommunicaties ontstaan.

Ga niet in de verdediging. Een logische, automatische reactie op kritiek is: ‘ja, maar!’. Je wilt gelijk uitleggen, verklaren, laten zien en goedpraten ‘waarom je deed zoals je deed’. Houd jezelf hierin tegen. Slik je ja-maar in. Door gelijk verklaringen te geven, stop je het luisterproces en het leerproces. Daarbij geef je de ander het gevoel dat je zijn/haar feedback wegwimpelt.

Ga niet in de aanval. Ook zo’n instinctieve reactie. Iemand zegt tegen jou dat je het niet helemaal goed doet en jij staat gelijk klaar om die ander een koekje van eigen deeg te geven. ‘Nou, jij deed dat laatst anders ook hoor!’ of ‘Moet jij nodig zeggen! Je bent zelf…’ Hierdoor wordt het gesprek gestopt en wordt een ruzie in gang gezet. Laat je dus niet verleiden door de tegenaanval.

Stel je reactie uit. Het is moeilijk om ‘in het moment’ goed te reageren op kritiek. Als je van jezelf weet dat je het lastig vindt om feedback te krijgen of geneigd bent in de verdediging of aanval te gaan, stel je reactie dan uit. Zeg ‘dankjewel voor je feedback. Ik moet even laten bezinken wat je hebt gezegd. Is het goed dat is er straks/morgen op terug kom?’

Bedank de ander. Het kan ontzettend tegennatuurlijk voelen om ‘dankjewel’ te zeggen wanneer iemand je kritiek geeft. Moet ik nou blij zijn met dit ‘cadeau’? Ja! Die ander investeert in jou, door de moeite te nemen te vertellen waar jij je nog in kan ontwikkelen. Het geven van feedback is ook heel lastig. Stel je maar eens voor hoe je je zou voelen als jij een ander zou moeten vertellen wat hij/zij moet verbeteren. Bedank de feedbackgever voor de investering, ook als je niks met de boodschap kunt.

Vat het niet persoonlijk op. Als je kritiek krijgt, is het lastig om het niet persoonlijk op te vatten. Jij steekt ergens energie en tijd in en een ander zegt dat het ‘niet goed genoeg’ is. Maar probeer onderscheid te maken tussen feedback op school en werk, en feedback in persoonlijke relaties. Als je leraar of je baas kritiek heeft op het werk dat je hebt geleverd, vat het dan niet op als een persoonlijk falen. Het gaat over jouw professionele of schoolse functioneren; het is geen afwijzing van jou als individu.

Onderzoek wat je ermee kan. Vraag jezelf af wat je kan met de feedback. Klopt het? Kun je er iets van leren? Wat wil je ermee? Wat ga je ermee doen? Hoe ga je dat aanpakken? Sta ook stil bij je gevoel. Wat deed de kritiek met je? Hoe voelde je je toen je aan het luisteren was? Wat voor effect hebben de woorden op je? Vraag jezelf ook af wie de feedback heeft gegeven. Is de kritiek objectief of is er misschien sprake van ‘persoonlijke ruis’ van de feedbackgever? Sommige kritiek zegt meer over de angsten, verlangens, eisen en ideeën van de ander, dan over jouw functioneren. Laat het in dat geval bij de ander. 

Deel je leerles. Wanneer iemand de moeite en tijd neemt om je feedback te geven, laat dan ook zien wat je ermee doet. Dat hoeft niet persé direct nadat je de feedback hebt gekregen.Je kunt er altijd later nog even op terugkomen. Bijvoorbeeld: ‘Je hebt me aan het denken gezet en ik ontdekte dat ik…’ of: ‘Door wat je zei, heb ik veranderingen aangebracht in…’. Op deze manier laat je zien dat de feedback van de ander nut heeft gehad of dingen in beweging heeft gezet.

Geef toe en zeg sorry. Op je vingers getikt worden, kan allerlei gevoelens oproepen. Boosheid, schaamte, angst, afwijzing, verdriet, onzekerheid. Het is niet gemakkelijk om je fouten toe te geven. Uitkomen en verantwoordelijkheid nemen voor je ongelijk of onhandigheid is wel onderdeel van je leerproces. Het kan kort en simpel: ‘Je hebt gelijk. Dat had ik anders kunnen doen’ of ‘Wat suf. Ik stond er helemaal niet bij stil dat het zo zou overkomen.’ Bied je excuses aan, als dit op zijn plek is.

Fouten maken mag. Van fouten leer je. Zo simpel is het. Je mag fouten maken. Je mag vallen. Je mag worstelen. Je mag leren. Je mag groeien. Vat het niet te zwaar op allemaal. We maken allemaal wel eens een foutje. Niks aan de hand! Het gaat niet om de fouten die je maakt, het gaat erom hoe je er vervolgens mee omgaat.

Natuurlijk zijn er een aantal uitzonderingen op hoe je het beste om kan gaan met kritiek. Er is namelijk een groot verschil tussen feedback en een regelrechte belediging. ‘Dat is écht achterlijk!’, ‘Wat doe jij debiel zeg!’ of ‘Je bakt er echt geen zak van’, is géén opbouwende kritiek, maar afbrekende beledigingen. Op zulke rare uitspraken hoef je echt niet vriendelijk, volwassen en verantwoordelijk te reageren. Zulk soort opmerkingen zeggen meer over de ander dan over jou!

Vind jij het lastig om kritiek te krijgen?