Schaamte: een thema waar veel over te praten is, maar wat in de praktijk – naar mijn idee – niet echt gebeurt. Gelukkig wordt dit thema op ons forum en in de chats tegenwoordig steeds vaker wél besproken en daar ben ik heel blij om. Een gevoel van schaamte kent iedereen wel. Of het nu gaat om iets wat je hebt gezegd, gedaan of gevoeld. Schaamte is vrijwel universeel. Waarom je je schaamt, kan echter voor iedereen anders zijn. Overtuigingen die je hebt meegekregen, die je jezelf hebt aangeleerd of de maatschappelijke ‘norm’, het referentiekader waarin je je beweegt, kunnen hierin leidend zijn.
Schaamte kan intens zijn, vind ik. Zo intens, dat erover praten (of het nu over de schaamte zelf is of de ‘bron’ van de schaamte) niet of nauwelijks mogelijk is. Hierdoor kan het zijn dat je dingen – belangrijke zaken, zoals je mentale gezondheid – verstopt, verzaakt, waardoor de zwaarte toeneemt. Praten gaat niet alles (direct) oplossen, maar er is een reden waarom we op Proud2Bme zo vaak stimuleren om het gesprek wél aan te gaan. Juist door over dit soort dingen te praten, bespreken en vergroten we de referentiekaders. Bespreken we de gevoeligheid en de kwetsbaarheid, waardoor het hopelijk makkelijker zal zijn om jezelf kwetsbaar te voelen.
Wat is schaamte?
Schaamte maakt onderdeel uit van ons reactievermogen: de zogeheten Fight, Flight en Freeze respons. Je reageert daarbij op een situatie door te vechten (confrontatie aangaan), te vluchten (confrontatie vermijden) of te bevriezen (door bijvoorbeeld gevoelens als schaamte). Het klinkt hierdoor alsof schaamte iets kortstondings is, maar schaamte kan je heel lang met je meedragen.
Vaak worden de woorden ‘schaamte’ en ‘gêne’ met elkaar verward, maar er is een wezenlijk verschil tussen deze twee. Een belangrijk verschil is dat gêne veelal oppervlakkiger is en vaak meer gaat over het ongemak van de situatie, waar schaamte vaak gepaard gaat met een schuldgevoel; het gevoel dat je iets ‘fout’ hebt gedaan of anders aan had moeten pakken. Schaamte is dus veel persoonlijker dan gêne, waardoor het ook moeilijker is om het naast je neer te leggen.
Zelfreflectie
Schaamte hoeft lang niet altijd negatief te zijn. Het voelen van schaamte is een belangrijk aspect voor jouw eigen ontwikkeling, juist omdat het gaat over het stukje identiteit. Een kanttekening hierbij is dat schaamte ook een ongezonde vorm aan kan nemen. Gezonde schaamte is een vorm van zelfreflectie, waar je iets uit mee kan nemen, van kunt leren. Hiernaast herinnert schaamte ons eraan dat we niet volmaakt zijn en dit ook niet hoeven te zijn. Bij ongezonde schaamte kan het allesoverheersend voelen, worden de imperfecties uitvergroot en als belastend ervaren en ligt destructief gedrag op de loer. Bijvoorbeeld als manier om jezelf te straffen of te willen verdoven; het intense gevoel niet te willen voelen.
Beiden vormen gaan ook om hoe je jezelf bekijkt, veroordeelt en vooral ook het invullen van de kijk van anderen hierop. En hoe je er bij ongezonde schaamte van uit kan gaan dat anderen jou op dezelfde manier bekijken. Dit is ook waar mijn struikelpunt lag; ik boorde mezelf de grond in, vergrootte mijn gebreken en ‘zie je wel, je kan het niet’ echode door mijn hoofd. Door dit maar te blijven herhalen, begon ik ervan uit te gaan dat anderen mij op dezelfde manier zagen, dat ze mij door datzelfde negatieve vergrootglas bekeken. Dat alles wat er ‘mis’ met me was zo opviel, dat anderen het niet konden negeren.
Er is niets mis met je
Ook al hoeft schaamte dus niet per se ‘fout’ te zijn, toch vind ik het zelf een van de meest intense en intensieve emoties. Het voelen van schaamte ontketende namelijk vaak een heel slopende reactie aan andere gevoelens, waardoor ik me enorm kwetsbaar voelde. Het bevestigde voor mij dus dat ik er niet toe deed, dom was of ‘anders’ was dan anderen. Door meermaals voor jezelf te bevestigen dat je ‘anders’ of waardeloos bent, ga je er vanzelf in geloven. Wat je voedt, groeit. Daardoor groeiden deze gedachten en werden ze overtuigingen. Ik vóelde me niet waardeloos; ik wás waardeloos. Ik vóelde me niet ‘anders’; ik wás het ook. Het voelen van schaamte ging dus helemaal niet meer om wat er op dat moment gebeurde; het ging ineens over mij, over alles wat ík niet goed vond aan mezelf. En ik raakte ervan overtuigd dat anderen het ook zo zagen.
De praktijk leerde mij dat deze aannames echt bij mij lagen en bij niemand anders. Ik wás niet stom, ik vónd mezelf stom. Ik wás niet waardeloos, ik vónd mezelf waardeloos. En ook al voelt het op dat moment misschien niet als een groot verschil; het maakte wel degelijk uit. Want doordat ik uiteindelijk inzag dat dit iets zei over hoe ik mezelf zag – wat dus los staat van hoe anderen jou zien – durfde ik ook steeds meer buiten mijn eigen comfortzone te stappen. Kon ik mezelf iets meer loskoppelen van de waardeoordelen die (dus) echt bij mij lagen.
Ik weet ook dat alle woorden die ik nu zeg, niet direct voor een verandering zullen zorgen. Dat zinnen als ‘je hoeft je niet te schamen’ er niet voor zorgen dat het gevoel verdwijnt. Schaamte is niet iets dat je zomaar even uit je lichaam haalt. Schaamte gaat tot op het bot, raakt het diepst van je ziel. Het intense gevoel is dan ook niet altijd te verlichten, maar praten over de ‘aanstichter’ van het gevoel, de reden dat je dit zo voelt, kan helpen om het in perspectief te zetten. Om schaamte als bevestiging voor welk gebrek dan ook, te kunnen relativeren. Ook al is het voelen van schaamte (in alle mogelijke gradaties) allesbehalve fijn, het is ook menselijk. Jij bent menselijk. Met al je gevoelens en gedachtes. Je bent niet gek of waardeloos, je bent mens.
Is jouw schaamte gezond of ongezond?
Deze blog kwam oorspronkelijk online in 2021
Kom bij Proud2Bme gratis en anoniem in contact met lotgenoten, ervaringsdeskundigen, psychologen en dietisten. Op ons forum kun je jouw verhaal delen en/of vragen stellen. Ook kan je dagelijks met ons chatten (de agenda vind je hier). Wij staan voor je klaar.
Geef een reactie