Wat als mijn negatieve gedachten kloppen?

Geloof niet alles wat je denkt, want wat je denkt hoeft zeker niet de waarheid te zijn. Maar wat als het wel de waarheid is? Wat als mijn negatieve gedachten kloppen? Wat als het echt zo is dat ik niets kan, dat alles gaat mislukken, dat ik lelijk of te veel ben? Wat als het echt zo is dat anderen mij stom vinden en dat ze me uitlachen? Het zijn dingen die ik denk, dingen waar ik bang voor ben. Geloof niet alles wat je denkt, ik kan daar inkomen en dat wil ik graag toepassen, maar wat nou als het wel waar is en ik mezelf alleen maar voor de gek houd door het positiever in te zien? Die enkele gedachte ‘wat als’, veegt telkens alle hoop van tafel en vult mijn lichaam met een allesoverheersende angst.

Misschien heb je in mijn photo blogs meegekregen dat ik een boek heb gelezen over Acceptence and Commitment Therapie (ACT). Daarover werd eerder geschreven in de blog ‘Defuseren: omgaan met gedachten‘. De theorie is (in mijn woorden) om niet meer in gevecht te gaan met moeilijke gedachten, maar om ze te herkennen, erkennen, te laten zijn en niet serieus te hoeven nemen; er niet door geleefd te worden en er met meer afstand naar kunnen kijken. Tijdens het lezen van het boek popte de vraag in mijn hoofd die meerdere hier misschien wel bij herkennen. Ik kan mijn gedachten wel minder serieus nemen, maar wat als ze waar zijn? Wat als mijn negatieve gedachten kloppen en ik mezelf voor de gek houd door er geen aandacht aan te besteden? Als ik daardoor niet juist handel en het allemaal verpruts? Daarover gaat deze blog. 

bron foto

De kracht van je gedachten

Je gedachten zijn een krachtig iets. Voorbeeld: je hebt misschien wel eens op de verpakking van een snoepje gelezen dat ze heel erg zuur zouden zijn. Dan voel je die zuurte al helemaal in je kaken en het water al in je mond lopen, misschien ervaar je dit zelfs terwijl je het leest of zie je nu een bepaald snoepje of een bepaalde kleur die bij dat snoepje zou horen voor je, terwijl je helemaal geen snoepje voor je hebt liggen of in je mond hebt. Een gedachte kan beelden in je hoofd oproepen, maar dus ook fysieke reacties veroorzaken, zoals die van het zure snoepje. Terwijl het slechts woorden op een scherm zijn of zinnen in je hoofd. Als je daarover nadenkt, is dat eigenlijk nogal wat! 

Zo kan je ook sterke ervaringen hebben bij allerlei andere gedachten, zelfs al zijn die gedachten helemaal niet waar. Ik denk dat iedereen dat wel herkent, het is ook menselijk en niet per se erg, maar het kan wel problematisch worden wanneer de gedachten erg negatief zijn en je hier te veel waarde aan gaat hechten. Wanneer je deze gevoelens voor waar aanneemt, heel belangrijk maakt en al je aandacht daarop vestigt. En zelfs dat is in wezen menselijk. Onze hersens zijn zo ingesteld dat we altijd op zoek zijn naar gevaar. Het is dus niet gek dat heel veel van onze gedachten in ieder geval wel iets negatiefs in de zin hebben. Je wilt namelijk voorkomen dat dingen misgaan en vanuit een oerinstinct zijn je hersens erop getraind om te zoeken naar wat er mogelijk mis kan gaan.

Je gedachten zijn een verhaal

Maar hoe sterk deze gedachten ook kunnen zijn, ze hoeven niet de waarheid te zijn. Een mooie vergelijking voor de gedachten in onze hoofden, zijn de verhalen in kranten. Ergens op de wereld is iets gebeurd, iets feitelijks, waar kranten over schrijven. Maar afhankelijk van de schrijver of krant, zal je opvallen dat de verhalen kunnen wisselen. De ene krant heeft misschien betere toegang tot cijfers, terwijl de andere schrijver zelf een bepaalde gedachtengang over een onderwerp heeft. Dat kan je teruglezen. Verhalen kunnen verschillen, zelfs al gaan ze over dezelfde situaties. En bovendien is het verhaal niet de situatie zelf, het verhaal is een verhaal. Zo zijn de gedachten in onze hoofden ook verhalen.

Hoe maak ik mijn gedachten positiever?

Maar je wilt helemaal niet opgeslokt worden door deze negatieve gedachten. Ik weet als geen ander wat een enorme impact het kan hebben op je leven. Dus hoe maak je ze positiever? Hoe maak je die negatieve gedachten weg? Omdat wij dit oerinstinct hebben, is het niet zo simpel om je gedachten positiever te forceren. Je kan misschien een tijdje afleiding zoeken of jezelf een harde schop onder je kont geven, maar je zal merken dat deze gedachten uiteindelijk steeds weer terugkomen. Als een bal die je onder water probeert te houden, schiet hij telkens weer om hoog. En hoe harder je je best doet die bal diep onder water te laten verdwijnen, hoe groter de druk en hoe harder hij weer omhoog springt.

Niemand voelt zich altijd gelukkig

In gevecht gaan met je gedachten en gevoelens, is als in gevecht gaan met jezelf. We hebben de neiging om ons niet slecht of minder te mogen voelen. Alles moet meteen worden opgelost, positief worden gemaakt, glad worden gestreken, recht worden getrokken. Misschien ook niet gek dat we dit denken, want als we om ons heen kijken, lijkt het ook met iedereen goed te gaan. Op misschien je paar beste vrienden na (en zelfs zij lijken het ‘beter te doen’ dan jij), lijkt iedereen op sociale media of aan wie je vluchtig vraagt ‘hoe is het?’, zich bijna altijd wel goed te voelen. Als jij je dan niet goed voelt, is er dan iets mis met je? Zo kan het wel voelen. Terwijl het helemaal niet een waarheid is dat ‘de neutrale stand’ van de mens gelukkig is en zich altijd goed voelend. Het is menselijk om je angstig, boos of verdrietig te voelen. Dat de ruimte geven en er mogen laten zijn, zonder erin te verdrinken, geeft lucht en maakt dat je niet met jezelf in gevecht hoeft.

Laat de gedachten en gevoelens er zijn, maar weet dat je niet je gevoelens en gedachten bent

Er zijn heel veel technieken om die gevoelens en gedachten een plekje te geven, de ruimte te geven zonder dat ze je opslokken en zonder dat je ze aanneemt voor de absolute waarheid. Denk hierbij aan mindfulness-oefeningen, leren relativeren, of meer afstand creëren van je gedachten door in je hoofd bewust te zeggen: ‘ik merk op dat ik de gedachte heb dat ik me waardeloos voel’ in plaats van ‘ik ben waardeloos’; om zo wat meer afstand te kunnen scheppen, zonder het weg te hoeven maken. Misschien ken jij er ook al wel een paar? Misschien ben je hiermee bezig en/of over aan het leren? Of misschien is het allemaal nieuw voor je en lees je dit voor het eerst, dat kan. In theorie kunnen oefeningen als deze simpel en logisch klinken, bijna stupide, omdat ze zo simpel lijken. Maar het vergt best tijd en oefening om dit toe te passen in je leven en het daadwerkelijk te gaan voelen en ervaren. Wees daarin geduldig met jezelf, maar neem wel de actie om steeds een beetje meer te oefenen. Oefening baart kunst. Denk er bijvoorbeeld aan dat je wel een boek kunt lezen over hoe je moet autorijden, maar dat het daadwerkelijk leren doen toch ook een hoop praktijkervaring kost!

Het maakt niet uit of je gedachten waar zijn, belangrijker is…

En dan bekruipt me het gevoel: maar wat als mijn gedachten waar zijn? Als mijn aannames kloppen? Wat als ik echt waardeloos ben? En dan zit ik mezelf hier een beetje voor de gek te houden en te doen alsof dat niet zo is… Misschien zijn de gedachten waar, misschien ook niet, maar veel belangrijker is het of je gedachten helpend zijn. Geven je gedachten je een goed gevoel of zetten ze je over tot constructieve actie? Of halen je gedachten je eigenlijk alleen maar naar beneden? Misschien denk je: “Als ik maar boos genoeg wordt op mezelf, dan verander ik wel.” Zo dacht ik bij mijn eetstoornis ook – al was dat soms onbewust – als ik maar hard genoeg zeg, en op zoek ga naar, hoe dik en lelijk ik wel niet ben, dan ga ik er vast iets aan doen. 

Maar mijn ervaring – en iets wat ik bij anderen ook zie gebeuren – is dat jezelf de grond in praten je vooral depressief, angstig en uitgeblust laat voelen. Dus stel jezelf de vraag of je gedachten je helpen om de persoon te worden die je wilt zijn. En of wie je wilt zijn, niet stiekem is wie je denkt dat je moet zijn. Sta stil bij wat jouw waardes in het leven zijn en of jouw gedachten daarbij aansluiten (Lees hier hoe je kan onderzoeken wat jouw kernwaarden zijn). Of je deze gedachten eerder hebt gehad en of het je toen heeft geholpen om ernaar te luisteren. Wat de gedachten je opleveren en of het je op de langere termijn een rijk en betekenisvol leven bezorgt. Als het antwoord op deze vragen ‘nee’ is, dan is het waarschijnlijk geen helpende gedachte en mag je hem loslaten. 

Herstellen van een eetstoornis

En ja, het kan gigamoeilijk zijn om los te laten dat je gedachten misschien wel waar zijn. Hoe heftiger en zwaarder de angsten eromheen wegen, hoe moeilijker, want je bent bang om jezelf tegen te komen en alles te verpesten. Hoe durfde ik bijvoorbeeld te denken dat ik niet dik en lelijk was? Daar zaten zulke megagrote angsten aan gekoppeld, gevolgen die ik dacht dat het zou hebben, dat ik het gewoonweg niet durfde. En ook dat is weer iets dat je mag opmerken, mag benoemen, mag bespreken, een plekje mag geven. Je mag het doodeng vinden, want het is ook doodeng. En het maakt jou niet minder mens om iets eng of moeilijk te vinden, het maakt je alleen maar meer mens.

Maar wat zijn nou werkelijk helpende gedachten? Wat is constructief? Ik weet als geen ander dat het heel moeilijk is, zeker wanneer je een heftige eetstoornis hebt die je gedachten sterk beïnvloedt, maar het is niet onmogelijk om daarvan te herstellen. Besef dat het de eetstoornis is en dat jij niet je eetstoornis bent. En elk klein steentje kan weer een beetje bijdragen. Een steentje in de vorm van een blog op Proud2Bme. Een steentje in de vorm van een goed gesprek met een vriend. Een steentje in de vorm van een uitdaging op gebied van eten of juist iets op sociaal vlak. Een steentje op gebied van een goede therapiesessie. Een steentje op gebied van de stap naar de huisarts zetten. Weet dat – zelfs al gaat het met babystapjes – jij niet stilstaat zolang je die stapjes zet, zelfs al val je honderd keer om.

Uiteindelijk is het, zoals die handleiding over autorijden, iets waar je veel over kan lezen, maar ook iets dat je daadwerkelijk zelf moet gaan toepassen, gaan ervaren, moet gaan oefenen. En na genoeg ervaring zal je merken: het gaat vanzelf, ik hoef er niet meer over na te denken. En weet dat zelfs de beste chauffeur nog wel eens een parkeer- of snelheidsboete op de mat krijgt. Dus wees niet te streng voor jezelf, neem je gedachten niet altijd voor waarheid aan – want het zijn verhalen en ze zijn niet objectief – maar geef ze wel de ruimte en zorg goed voor jezelf. 

Deze blog kwam oorspronkelijk online in 2022